أَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ لِدُلُوکِ ٱلشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ ٱلَّیْلِ وَقُرْءَانَ ٱلْفَجْرِ ۖ إِنَّ قُرْءَانَ ٱلْفَجْرِ کَانَ مَشْهُودًۭا 78 اسراء
نماز را از زوال خورشید (هنگام ظهر) تا نهایت تاریکى شب [نیمه شب] برپا دار و هم چنین قرآن فجر [نماز صبح] را چرا که قرآن فجر، مشهود (فرشتگان شب و روز) است.
اصل وجوب نماز در قرآن و احادیث
قرآن کریم در 82 آیه از اصل وجوب نماز بحث و یاد می کند . که بعضی از این آیات در ذیل بیان خواهد شد.
- ٱلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِٱلْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَمِمَّا رَزَقْنَٰهُمْ یُنفِقُونَ ۳ بقره
- وَأَقِیمُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُوا۟ ٱلزَّکَوٰةَ وَٱرْکَعُوا۟ مَعَ ٱلرَّٰکِعِینَ ۴۳ بقره
- وَٱسْتَعِینُوا۟ بِٱلصَّبْرِ وَٱلصَّلَوٰةِ ۚ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلْخَٰشِعِینَ 45 بقره
- وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَٰقَ بَنِىٓ إِسْرَٰٓءِیلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا ٱللَّهَ وَبِٱلْوَٰلِدَیْنِ إِحْسَانًۭا وَذِى ٱلْقُرْبَىٰ وَٱلْیَتَٰمَىٰ وَٱلْمَسَٰکِینِ وَقُولُوا۟ لِلنَّاسِ حُسْنًۭا وَأَقِیمُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُوا۟ ٱلزَّکَوٰةَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلَّا قَلِیلًۭا مِّنکُمْ وَأَنتُم مُّعْرِضُونَ 83 بقره
- وَأَقِیمُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُوا۟ ٱلزَّکَوٰةَ ۚ وَمَا تُقَدِّمُوا۟ لِأَنفُسِکُم مِّنْ خَیْرٍۢ تَجِدُوهُ عِندَ ٱللَّهِ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌۭ110 بقره
- وَإِذْ جَعَلْنَا ٱلْبَیْتَ مَثَابَةًۭ لِّلنَّاسِ وَأَمْنًۭا وَٱتَّخِذُوا۟ مِن مَّقَامِ إِبْرَٰهِۦمَ مُصَلًّۭى ۖ وَعَهِدْنَآ إِلَىٰٓ إِبْرَٰهِۦمَ وَإِسْمَٰعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِىَ لِلطَّآئِفِینَ وَٱلْعَٰکِفِینَ وَٱلرُّکَّعِ ٱلسُّجُودِ 125بقره
- یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ ٱسْتَعِینُوا۟ بِٱلصَّبْرِ وَٱلصَّلَوٰةِ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِینَ153 بقره
- لَّیْسَ ٱلْبِرَّ أَن تُوَلُّوا۟ وُجُوهَکُمْ قِبَلَ ٱلْمَشْرِقِ وَٱلْمَغْرِبِ وَلَٰکِنَّ ٱلْبِرَّ مَنْ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلْیَوْمِ ٱلْءَاخِرِ وَٱلْمَلَٰٓئِکَةِ وَٱلْکِتَٰبِ وَٱلنَّبِیِّۦنَ وَءَاتَى ٱلْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِۦ ذَوِى ٱلْقُرْبَىٰ وَٱلْیَتَٰمَىٰ وَٱلْمَسَٰکِینَ وَٱبْنَ ٱلسَّبِیلِ وَٱلسَّآئِلِینَ وَفِى ٱلرِّقَابِ وَأَقَامَ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَى ٱلزَّکَوٰةَ وَٱلْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَٰهَدُوا۟ ۖ وَٱلصَّٰبِرِینَ فِى ٱلْبَأْسَآءِ وَٱلضَّرَّآءِ وَحِینَ ٱلْبَأْسِ ۗ أُو۟لَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ صَدَقُوا۟ ۖ وَأُو۟لَٰٓئِکَ هُمُ ٱلْمُتَّقُونَ 177بقره
- وَٱلْمُطَلَّقَٰتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَٰثَةَ قُرُوٓءٍۢ ۚ وَلَا یَحِلُّ لَهُنَّ أَن یَکْتُمْنَ مَا خَلَقَ ٱللَّهُ فِىٓ أَرْحَامِهِنَّ إِن کُنَّ یُؤْمِنَّ بِٱللَّهِ وَٱلْیَوْمِ ٱلْءَاخِرِ ۚ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِى ذَٰلِکَ إِنْ أَرَادُوٓا۟ إِصْلَٰحًۭا ۚ وَلَهُنَّ مِثْلُ ٱلَّذِى عَلَیْهِنَّ بِٱلْمَعْرُوفِ ۚ وَلِلرِّجَالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌۭ ۗ وَٱللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ 238 بقره
10. إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّٰلِحَٰتِ وَأَقَامُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَوُا۟ ٱلزَّکَوٰةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ 277 بقره
11.فَإِذَا قَضَیْتُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَٱذْکُرُوا۟ ٱللَّهَ قِیَٰمًۭا وَقُعُودًۭا وَعَلَىٰ جُنُوبِکُمْ ۚ فَإِذَا ٱطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِیمُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ ۚ إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ کَانَتْ عَلَى ٱلْمُؤْمِنِینَ کِتَٰبًۭا مَّوْقُوتًۭا 103نساء
12. أَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ لِدُلُوکِ ٱلشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ ٱلَّیْلِ وَقُرْءَانَ ٱلْفَجْرِ ۖ إِنَّ قُرْءَانَ ٱلْفَجْرِ کَانَ مَشْهُودًۭا 78 اسراء .
13. قَالُوٓا۟ أَجِئْتَنَا لِتَلْفِتَنَا عَمَّا وَجَدْنَا عَلَیْهِ ءَابَآءَنَا وَتَکُونَ لَکُمَا ٱلْکِبْرِیَآءُ فِى ٱلْأَرْضِ وَمَا نَحْنُ لَکُمَا بِمُؤْمِنِینَ سوره یونس، آیه 87.
14. إِنَّنِىٓ أَنَا ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنَا۠ فَٱعْبُدْنِى وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ لِذِکْرِىٓ سوره طه، آیه 14.
15. وَجَعَلْنَٰهُمْ أَئِمَّةًۭ یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَآ إِلَیْهِمْ فِعْلَ ٱلْخَیْرَٰتِ وَإِقَامَ ٱلصَّلَوٰةِ وَإِیتَآءَ ٱلزَّکَوٰةِ ۖ وَکَانُوا۟ لَنَا عَٰبِدِینَ سوره انبیاء، آیه 73
16وَٱلَّذِینَ هُمْ عَلَىٰ صَلَوَٰتِهِمْ یُحَافِظُونَ سوره مؤمنون، آیه 9.
17. وَأَقِیمُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُوا۟ ٱلزَّکَوٰةَ وَأَطِیعُوا۟ ٱلرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَسوره نور، آیه 56.
18. مُنِیبِینَ إِلَیْهِ وَٱتَّقُوهُ وَأَقِیمُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ وَلَا تَکُونُوا۟ مِنَ ٱلْمُشْرِکِینَسوره روم، آیه 31.
و سوره های دیگر قرآن.
و نیز در مورد اوقات نمازهای پنج گانه بحث کرده است و می فرماید: نماز را از زوال خورشید (هنگام ظهر) تا نهایت تاریکى شب [نیمه شب] برپا دار و هم چنین قرآن فجر [نماز صبح] را چرا که قرآن فجر، مشهود (فرشتگان شب و روز) است.سوره اسراء آیه 78
درباره علت وجوب نماز هم، مطالبى در روایات اسلامى آمده است؛ از جمله امام رضا(علیه السلام) فرمود: علت تشریع نماز، توجه و اقرار به ربوبیّت پروردگار و مبارزه با شرک و بت پرستى و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و تواضع و اعتراف به گناهان و تقاضاى بخشش از گناهان گذشته و نهادن پیشانى بر زمین همه روز براى تعظیم خداوند است و نیز این که انسان همواره هوشیار و متذکر باشد که گرد و غبار فراموشى بر دل او ننشیند و مغرور نشود. خاشع و خاضع باشد، ... و همین توجه به خداوند متعال و قیام در برابر او، انسان را از گناهان باز مى دارد و از انواع فساد جلوگیرى مى کند. شیخ حرعاملى، وسایل الشیعه، ج۴، ص۸ و ۹.
در هر صورت اصل مسئله نمازهای یومیه در قرآن بیان شده، اما تفصیل و جزئیات و بیان عدد رکعات آن بر عهده قرآن ناطق که معصومین (ع) هستند، گذاشته شده است. پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) ائمه (ع) با عمل و گفتار خود تعداد رکعات نماز را بیان کردند. به عنوان نمونه یک روایت را در این جا نقل می کنیم:
مرحوم شیخ طوسی (ره) در کتاب تهذیب از فضیل بن یسار از امام صادق (ع) روایت می کند که حضرت فرموده اند: تعداد رکعات نماز واجب (یومیه) و نافله آن 51 رکعت است که 17 رکعت آن، واجب و 34 رکعت مستحب است.[ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی (ره)، ج 2، کتاب الصلاة، باب اول، ح 2]
در مورد تعداد رکعات نمازها از بعضی روایات چنین استفاده می شود که نماز در ابتدا دو رکعتی بوده است ; چنان که فضیل گوید: از امام صادق (ع ) شنیدم که می فرمود: ((خداوند نمازها را دو رکعتی قرار داد, سپس رسول خدا(ص ) هفت رکعت به آنها افزود)), (وسائل الشیعه , ج 3 , ص 31 , ح 2 و ص 34 , ح 12 و ص 35 , ح 14 و ص 636 , ح 19 و ص 638 , ح 22)
ولی سرّ این که چرا پیامبر(ص ) این هفت رکعت را افزودند, بر ما درست معلوم نیست . فضل بن شاذان نیز از امام رضا(ع ) روایت نموده که آن حضرت فرمود: «نمازی را که خداوند بر امت واجب کرد, دو رکعتی بود, ولی رسول خدا(ص ) چون می دانست که مردم این دو رکعت را آن گونه که شایسته است انجام نخواهند داد و حق آن را ادا نخواهند کرد به نمازهای ظهر, عصر و عشائ دو رکعت و به نماز مغرب یک رکعت افزود تا نقص و کمبودی را که در مورد ادای اصل نماز از طرف نمازگزاران پدید می آید جبران شود» (همان , ج 3 , ص 38 , ح 22)
روی همین حساب نیز نمازهای چهار رکعتی در سفر دو رکعت خوانده می شود; چون اصل نماز همیشه و در همه حال محفوظ است و کم و زیاد نمی شود. سعید بن مسیب گوید: از امام سجاد(ع) پرسیدم : از چه هنگامی نمازها به این صورتی که امروز هست واجب شد؟ حضرت فرمود: «از هنگامی که اسلام قدرت یافت و جهاد بر مسلمین واجب گشت , رسول خدا(ص ) هفت رکعت به نمازها افزود. از این روایت استفاده می شود که , افزایش هفت رکعت به نمازها, هم زمان با اوج و گسترش اسلام , برای بالا بردن روحیه ایمان و عبودیت در مسلمانان , لازم و ضروری بود و از روایت دیگری نیز استفاده می شود که نمازهای یومیه هر کدام مناسب اوقات خاص خود تعیین شده اند بدین صورت که : صبحگاهان وقتی که انسان از خواب برمی خیزد, روی مصالحی از جمله این که انسان هنوز با مسائل دنیا و زندگی درگیر نشده , نماز دو رکعتی خوانده می شود و در وسط روز به جهت اشتغال به امور مادی و زندگی نیاز بیشتری برای راز و نیاز و عبادت وجود دارد; بلکه انسان از یاد خدا غافل نشود و او را فراموش نکند.
عده ای با دست آویز قرار دادن اینکه چون شرح نماز در قرآن نیامده است در صدد رفع تکلیف از خود هستند اما باید توجه داشته باشند که قرآن آوردنده ای دارد که وظیفه اش تببین وحی است و ایشان فرموده اند کتاب خدا در کنار عترت من رمز سعادت و هدایت است ،در قرآن کریم خیلی از مسائل مجمل گذارده شده است تا ما برای فهم آن ها به سیره معصومین علیهم السلام رجوع کنیم و از دستورات جانفزایشان بهره ببریم.
این است راز بندگی اگر کسی یگانگی خداوند متعال را بپذیرد و خود را بنده او بداند به دستوراتش بی کم و کاست عمل می کند و اینقدر هم به دنبال بهانه نمی گردد و اگر نه کسی در بند خود باشد نه آمدن تمامی جزئیات نماز و سایر احکام در قرآن او را مطیع می سازد و نه هیچ چیز دیگر چرا که نفس این شخص تا ابد بهانه می تراشد و هرگز هدایت نخواهد شد.دقت کنیم.
