معرفى اجمالى
« دانشنامه امیرالمؤمنین( ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ»، به همت محمد محمدى رىشهرى با همکارى محمدکاظم طباطبایى و محمود طباطبایى نژاد و گروهى از محققین، به زبان عربى- فارسى با ترجمه عبدالهادى مسعودى تألیف شده است.
ساختار
کتاب با یک پیشگفتار، خلاصه اى از سخنان مقام معظم رهبرى در باره کتاب، درآمد و نگاهى به کتاب آغاز شده است. مطالب کتاب در ضمن شانزده بخش و هر بخش مشتمل بر فصولى تدوین شده است. هر فصل، خود، مشتمل بر عناوین متعددى است که به صورت عدد اعشارى مشخص شده است. کل مباحث کتاب نیز در ضمن ۶۶۸۶ شماره ذکر شده است. شیوه ارائه مباحث بدینگونه است که در یک صفحه متن عربى و در صفحه دیگر ترجمه آن ارائه شده است.
گزارش محتوا
موسوعة الإمام علی بن أبیطالب( ع) فی الکتاب و السنة و التاریخ، در سال ۱۳۷۹ ش، براى بهره گیرى اندیشه وران عرب زبان و پژوهشگران عرب ىدان حوزه و دانشگاه به زیور طبع آراسته گردید و در مدت زمانى کوتاه توجه خردورزان حوزه دین را به خود جلب نمود و مرجع تدوین دانشنامه امام على( ع) قرار گرفت. همچنین جایزه دوره انتخاب« کتاب سال ولایت» و برخى جوایز و نشانه هاى علمى- فرهنگى دیگر به آن تعلق گرفت. پس از آن، گروه ترجمه پژوهشکده حوزه و دانشگاه تصمیم به ترجمه این اثر گرفت تا در کمترین زمان ممکن، راه را براى بهره گیرى فارسى زبانان، این طلایه داران فرهنگ ناب تشیع، از این اثر بگشاید. نتیجه این تصمیم، انتشار نسخه فارسى این کتاب با نام دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ در سال ۱۳۸۲ ش، بود که عنوان« ترجمه برگزیده» را در ششمین دوره انتخاب« کتاب سال ولایت» از آن خود کرد( پیشگفتار، ص ۷- ۸).
ذکر چند نکته در باره کتاب حاضر ضرورى است:
۱. این کتاب که از تلفیق دو کتاب موسوعة الإمام علی( ع) و دانشنامه امیرالمؤمنین( ع)، متناسب با نیاز فارسى زبانان آماده سازى شده است، در واقع ویرایش جدیدى از هر دو نسخه عربى و فارسى کتاب را در خود دارد. از مزیتهاى این اثر، مقابله مجدد متن عربى با منابع، اعرابگذارى کامل متن عربى، باز نگرى ترجمه و بازبینى ویرایش متن فارسى است. به علاوه متن عربى و فارسى در کنار هم عرضه شده است و این، امکان مطالعه همزمان هر دو متن را براى استفاده کنندگان فراهم مى سازد.
۲. از آنجا که بنا بوده در سالهایى که به نام مولا على( ع) مزین بوده، متن عربى و ترجمه آن هر دو به سرانجام برسد، از مترجمان متعدد، یارى گرفته شده، که این کار با همه سودمندى اش در بهره گیرى از زمان، تنوع سبک را تا اندازهاى بر متن فارسى تحمیل کرده است؛ البته تلاش شده تا با بهره گیرى از کنترل واحد در ویراستارى از آن کاسته شود.
۳. براى اطمینان بیشتر، ترجمه ها توسط افراد دیگرى، غیر از مترجمان، با متن اصلى مقابله شده است، تا در صورتى که کاستى اى هست و یا اشتباهى براى مترجم رخ داده، رفع شود. در پایان کار نیز متن آماده شده به مؤلف محترم جناب آقاى رى شهرى نیز عرضه شده و اصلاحات و تذکرات ایشان در ترجمه مدّ نظر قرار گرفته است.
۴. پاره اى مترجمان در ترجمه آیات قرآنى از ترجمه دکتر محمدمهدى فولادوند و در ترجمه« نهج البلاغة» از ترجمه دکتر سید جعفر شهیدى استفاده کرده اند.
۵. از آنجا که مقالات و توضیحات مندرج در آغاز و انجام بخشها و فصلها، غالباً به فارسى نوشته شده بودند، مترجمان تنها به بازبینى کلى و در پاره اى موارد به هماهنگسازى آنها بسنده کردند.
۶. در جلد نهم متن عربى، اشعارى از شاعران معروف عرب در وصف امیرمؤمنان آمده است که در برگردان فارسى، تنها شعر شاعران قرون نخست هجرى( تا اواسط قرن چهارم) ترجمه شد و اشعارى از شاعران فارسى زبان، جایگزین ترجمه سایر اشعار گردید( پیشگفتار، ص ۸- ۱۰).
از آنجا که اطلاع از محتواى هر جلد از کتاب با مراجعه به فهرست، امکانپذیر است در این مجال به ذکر برخى ویژگى هاى کتاب بسنده مىکنیم:
۱. در نگارش و تدوین این دانشنامه ضمن دورى گزینى از تکرار و ارجاع به متون همگون، تلاش شده است در عین جامعیت، از افزون نگارى اجتناب و بلکه گزیده نگارى شود تا کتاب هم خلاصه باشد و هم جامع.
۲. بهره بردارى بسیار گسترده از منابع تاریخى و حدیثى فریقین در تبیین شخصیت امام على( ع) در زمینه هاى مختلف.
۳. استفاده از منابع معتبر حدیثى و تاریخى.
۴. پژوهشگران سیره علوى در این دانشنامه با نزدیک به هفت هزار متن و نص تاریخى و حدیثى در باره على( ع) آشنا خواهند شد. در فصلها و بخشها کوشیده شده است به تناسب، تحلیلها و نظریه هایى طرح گردد و با ارزیابى متون، نکات مهمى در زمینه هاى تاریخ و حدیث عرضه شود.
۵. در گزینش عناوین و عرضه متون در ذیل عناوین، به واقعیتها و نیازهاى امروز توجه شده است.
۶. مطالب و موضوعات به گونهاى آورده شده است که همچون یک نمودار درختى، پژوهشگر با نگاهى گذرا به آن، در جریان کلى مسائل کتاب قرار گیرد و با تأمّلى اجمالى مطلوب خود را در آن دریابد.
۷. براى اینکه پژوهشگر در مراجعه به این دانشنامه و در دستیابى به مقصود براى مسائلى جزئى نیاز به منابع دیگر نداشته باشد و در رسیدن به مطلوب، مسیرى سهل را بپیماید، در مورد اشخاص، مکانها و نکات مبهم متون، در پانوشت توضیحاتى آمده است و نیز الفاظ دشواریاب متون، شرح شده اند و مکانهاى تاریخى با نقشه هایى گویا که به وسیله متخصصان طراحى شده است، به دقت شناسایى شده اند.
۸. در نقل متون تاریخى و حدیثى، اگر متون مورد استناد، از پیامبر خدا و اهلبیت( ع) نقل شده باشند، نام آن بزرگواران یاد مىشود. در یادکرد پیامبر خدا با جمله« صلى الله علیه و آله» و در یادکرد اهلبیت و پیامبران الهى و فرشتگان، با جمله« علیه السلام» از آنها تجلیل شده است، هرچند در منبع چنین تجلیلى نباشد و اگر متون از غیر پیامبر( ص) و اهلبیت( ع) نقل شده باشند، در آغاز و یا فرجام، فقط به ارائه منبع نقل، بسنده مى شود.
۹. در نگارش دانشنامه، سعى شده است تا ادب علمى- پژوهشى در نهایت دقت رعایت شود. کسى که تاریخ اسلام را به ژرفى نگریسته باشد و آثار مکتوب عالمان نحله هاى گوناگون حوزه فرهنگ اسلامى را دیده باشد، مىداند که در میراث مکتوب آنان تا چه حدى در باره تشیع و قله افراشته آن ستم روا شده است و بالطبع بر پیشواى مجاهدان و مخلصان( على( ع)) نیز چه با کتمان حقایق و چه با وارونه سازى تاریخ جفا شده است. اما در نگارش این مجموعه، در تحلیلها، اظهار نظرها، تبیینها و مدخلها، هرگز قلم به ناراستى ها و درشتگویى ها و دشنام ها آلوده نشده است( درآمد، ص ۴۱- ۴۵).
وضعیت کتاب
جلد چهاردهم این دانشنامه، به« فهرست ها و نمایه ها» اختصاص دارد که بر اساس متن فارسى تنظیم شده اند: فهرست آیات؛ نمایه هاى موضوعى؛ فهرست اعلام؛ فهرست ادیان، فرقه ها و مذاهب؛ فهرست جمعیت ها و قبیله ها؛ فهرست مکانها؛ فهرست زمانها؛ فهرست غریب الحدیث؛ فهرست اشعار و فهرست منابع و مآخذ.
