اما آنچه به زیان مسلمانان انجام داده این است که قسمت عمده کشور و درآمد آن را به دشمنان دین فروخته که به تفصیل عبارت است از:
1. کانها ـ معادن ـ و راههایی که به کانها منتهی می‎شود و همچنین خطوطی که از معادن به نقاط مهمه کشور متصل است.
2. کاروانسراهایی که در اطراف شوسه بنا می‎شود به انضمام مزارع و باغستانهایی که در اطراف این راه‎ها واقع است.
3. رود کارون و مسافرخانه‎هایی که در دو طرف این رود ساخته می‎شود.
4. راه، از اهواز تا تهران و آنچه از بناها و مسافرخانه‎ها و ... در اطراف آن واقع است.
5. تنباکو و آنچه لازمه این محصول است.
6. جمع آوری انگور به منظور ساختن شراب و هر چه از دکان و کارخانه لازم دارد.
7.صابون، شمع، شکر و کارخانه‎هایی که لازمه آنها است.
8. بانک.

...موقعی که من با حالت بیماری در حرم حضرت عبدالعظیم پناهنده شده بودم دستور زندانی نمودن مرا داد. از حضرت عبدالعظیم تا طهران مرا روی برف حرکت دادند. البته این عمل پس از غارت کردن اموالم بود[5]... باز از جمله کارهایی که کرد و بر پست‎فطرتی و دنائت خود افزود؛ این که برای فرو نشاندن هیجان احساسات عمومی، من و هواخواهانم را که فقط از روی غیرت دینی در مقام مدافعه از کشور و حقوق رعیب برآمده بودیم به طایفه بابیها نسبت داد. هم‎چنان که زبان بریده، ابتدا شهرت داد که من ختنه نشده‎ام! وا اسلاما! این ناتوانی چیست؟ چگونه ممکن است دزد بی‎سرو پا و فرومایه‎ای، مسلمین و کشور اسلامی را به اندک بهایی بفروشد... چون از شما دور هستم مفصلاً شکایت نمی‎کنم. و چون مجتهد عالم حاجی سید علی اکبر عازم بصره بود به من گفت نامه‎ای به رئیس مذهب بنویسم و این مفاسد را متذکر شوم. من هم گفته او را پذیرفتم، این نامه را می‎نویسم و می‎دانم، خدا به دست تو گشایشی خواهد کرد. والسلام...»[6] جمال‎الدین الحسینی

ماجرای تحریم تنباکو از سوی میرزای شیرازی و نامه سید جمال‎الدین اسدآبادی به میرزای شیرازی

سید جمال‎الدین اسد آبادی یکی از برجسته ‎ترین متفکران مسلمان در قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری است.[1] وی در جریان تحریم تنباکو از سوی میرزای شیرازی، همانگونه که در اواخر متن نامه‎اش ذکر شده، به درخواست عالم بزرگ آیة الله حاج سید علی اکبر فال اسیری نامه‎ای به مرحوم آیة الله میرزای شیرازی می‎نویسد. اصل این نامه به عربی نوشته شده است. که بخشی از ترجمه آن نامه با اندکی تلخیص در پی می‎آید و جهت اطلاع از متن اصلی نامه به منابع پایانی مراجعه فرمائید.
«این نامه، درخواست عاجزانه ملت اسلام است که به پیشگاه زمامداران عظیم الشأن خود تقدیم می‎دارد. پیشوای دین! پرتو درخشان انوارائمه .... جناب حاجی میرزا محمد حسن شیرازی ! خدا نیابت امام زمان (عج) را به تو اختصاص داده و از میان طایفه شیعه تو را برگزیده ... ملت اسلام در هر پیش‎آمدی به تو متوجه شده و در هر مصیبتی چشمش را به تو دوخته و سعادت، خوشبختی و رهایی خود را در دست تو می‎داند. با این حال اگر ملت را به حال خود گذاشته و به آنها توجه نداشته باشی، افکارشان پریشان می‎شود و پایه ایمانشان سست می‎گردد. چرا؟ چون توده نادان در معتقدات خود، جز استقامت و ثبات قدمی که طبقه دانا در عقایدش نشان می‎دهد، دلیلی ندارد. پس از این مقدمات متذکر می‎شوم که : ملت ایران با همه مشکلات سختی که دامنگیرش گشته، مشکلاتی که سبب شده است، کفار بر کشور اسلامی دست یافته و بیگانگان به حق مسلمانان دست بیندازند و با این حال تو را ساکت دیده و می‎بینند.[2] به یاری آنها برنمی‎خیزی از خود بیگانه شده و در سر دو راهی شک و یقین، مانده. نمی‎داند چه بکند و راهش از کدام سمت است. مانند مسافر نابلدی که در شب تاریک خط سیر خود را گم کرده، گاهی از چپ و گاهی از راست می‎رود. در وادی پهناور خیالات گوناگون متحیر مانده، چنان دچار یأس شده و چنان راه چاره به رویش بسته است که نزدیک است، گمراهی را بر رستگاری ترجیح دهد و از شاهراه سعادت منحرف شده، اسیر هوی و هوس گردد. ایرانیان همگی مات و مبهوت مانده از هم می‎پرسند؛ چرا حضرت حجة‎الاسلام در مقابل این حوادث سکوت نموده؟ کدام پیش آمد ایشان را از یاری دین بازداشته؟! برخی مردم سست عقیده درباره شما نیز بدگمان شده، خیال می‎کنند، هر چه به آنها گفته‎اند دروغ بوده و دین، افسانه‎های به هم آمیخته و دام گسترده ایست که مردم دانا به وسیله آن، نادان‎ها را صید می‎کنند.
چرا؟! چون آنها می‎بینند همه مردم در برابر تو تسلیمند، امر تو در جامعه مسلمانان نافذ است، هیچ‎کس در مقابل حُکمت گردن فرازی نمی‎کند ، اگر بخواهی، می‎توانی با یک کلمه افراد پراکنده را جمع کنی و با متفق ساختن آنها، دشمن خدا و مسلمانان را بترسانی و شر کفار را از سر مسلمین برطرف نمایی. حق را باید گفت، تو رئیس فرقه شیعه هستی، تو مثل جان در تن همه مسلمانان دمیده‎ای ... اگر برای گرفتن حق قیام کنی، همه به پشتیبانی تو برخاسته، آنگاه افتخار و سربلندی نصیبشان خواهد شد. ولی اگر به جای خود بنشینی، مسلمانان هم متوقف شده و زیر دست می‎شوند. ممکن است وقتی کار به این صورت بماند و مسلمان رئیس خود را خاموش دیده، این خاموشی را برای خود عذر می‎پندارند. به خصوص وقتی مشاهده می‎کنند رئیس مذهب در یک اقدامی که همه مسلمانان آن را واجب دانسته و خطر حتمی در پرهیزش می‎دانند سستی نماید. آیا چه کسی برای این کار سزاوارتر از مردی است که خدا در قرن چهاردهم از میان همه ، او را انتخاب کرده و برهان دین و حجت بر مردمان قرار داده؟! پیشوای بزرگ! پادشاه ایران سست عنصر[3] و بدسیرت گشته، مشاعرش ضعیف شده، بدرفتاری را پیش گرفته، خودش از ادارة کشور و حفظ منافع عمومی عاجز است، لذا زمام کار را به دست مرد پلید و بدکردار ـ امین‎السطان ـ داده که در مجمع عمومی به پیامبران بد می‎گوید. نه فرمان دین را می‎پذیرد، نه به رؤسای دینی ارجی می‎گذارد. به علماء بد می‎گوید به مردم پرهیزگار تهمت می‎زند، به سادات توهین می‎نماید. از اروپا که برگشته؛ پرده شرم را پاره کرده، خودسری را پیش گرفته، بی‎پرده باده‎گساری می‎نماید. این کارهای خصوصی اوست؛ اما آنچه به زیان مسلمانان انجام داده این است که قسمت عمده کشور و درآمد آن را به دشمنان دین فروخته که به تفصیل عبارت است از:
1. کانها ـ معادن ـ و راههایی که به کانها منتهی می‎شود و همچنین خطوطی که از معادن به نقاط مهمه کشور متصل است.
2. کاروانسراهایی که در اطراف شوسه بنا می‎شود به انضمام مزارع و باغستانهایی که در اطراف این راه‎ها واقع است.
3. رود کارون و مسافرخانه‎هایی که در دو طرف این رود ساخته می‎شود.
4. راه، از اهواز تا تهران و آنچه از بناها و مسافرخانه‎ها و ... در اطراف آن واقع است.
5. تنباکو و آنچه لازمه این محصول است.
6. جمع آوری انگور به منظور ساختن شراب و هر چه از دکان و کارخانه لازم دارد.
7.صابون، شمع، شکر و کارخانه‎هایی که لازمه آنها است.
8. بانک.
آن وقت این خائن احمق برای این که ملت را راضی نماید، دلیل پوچی برای کردار زشت خود اقامه کرده و می‎گوید: این‎ها معاهده موقتی است که مدتش از صد سال تجاوز نخواهد کرد! نصف دیگر مملکت را هم به عنوان حق السکوت به دولت روسیه داده آن هم عبارتست از مرداب رشت و راه انزلی تا خراسان و آنچه از خانه‎ها و مسافرخانه‎ها و باغستانها تابع این راه است... خلاصه این مرد تبهکار، کشور ایران را این طور به مزایده گذاشته و خانه‎های محمد ـ‌ صلّی الله علیه و آله ـ و ممالک اسلامی را به اجنبی می‎فروشد.[4]
تو ای پیشوای دین! اگر به کمک ملت برنخیزی و آنها را جمع نکنی و کشور را با قدرت خود از چنگ این گناهکار بیرون نیاوری، طولی نخواهد کشید که مملکت اسلامی زیر اقتدار بیگانگان در می‎آید ... تو می‌دانی علمای ایران همگی سینه‎هایشان تنگ شده و منتظر شنیدن یک کلمه از تو هستند. چطور جایز است کسی که خدا این قدرت را به او داده، کشور و ملت را به این حال بگذارد؟
باز به نام یک نفر مطلع به حجة الاسلام می‎گویم: دولت عثمانی هم از قیام تو خوشحال شده و در مبارزه با این تبهکار به تو کمک خواهد کرد. از طرفی وزراء و فرماندهان ایرانی هم با این نهضت موافق بوده و خوشحالند. علماء اگر چه از رفتار این مرد احمق خائن، به شدت انتقاد کرده‎اند، ولی طوری نیست که بتوانند در یک آن، مقاصد خود را یکی کنند. چون این‎ها از حیث پایه علمی و وجهه بین مردم در یک درجه هستند، حاضر نمی‎شوند بعضی با بعض دیگر پیوسته و با هم ، هم‎آهنگ شوند تا یک اتحاد حقیقی، تولید گردد. ولی تو نظر به توانایی و نفوذ کلمه‎ای که داری در همه آنها مؤثر خواهی بود، دلهای پراکنده آنها را متحد خواهی کرد... یک کلمه تو سبب ایجاد وحدتی می‎شود که این بلاهای محیط کشور را برطرف سازد و دین اسلام را حفظ نموده، جامعه دینی را نگاه بدارد: مسلماً پیشوای کشور از رفتار زشتی که جاسوسان کفر و یاوران مشرکین با واعظ حاجی ملافیض‎الله دربندی نموده‎اند مطلع است و قریباً هم از بدرفتاری که نسبت به دانشمند مجتهد سید علی اکبر شیرازی مرتکب شده‌اند، مطلع می‎شوی. همچنین از کتک و حبس و کشتار پیشوایان ملت آگاه خواهی شد که از جمله آنها، میرزا محمد رضا کرمانی است و این مرد خارج از دین ـ امین‎السطلان ـ او را در زندان کشت. از جمله آنها فاضل ارجمند حاجی سیاح و میرزا فروغی ... می‎باشند. اما فجایعی که این پست‎فطرت نسبت به خودم مرتکب شده، طوریست که جگرهای اهل ایمان را پاره ساخته و حتی موجب وحشت کفار خواهد شد. این مرد پست‎فطرت موقعی که من با حالت بیماری در حرم حضرت عبدالعظیم پناهنده شده بودم دستور زندانی نمودن مرا داد. از حضرت عبدالعظیم تا طهران مرا روی برف حرکت دادند. البته این عمل پس از غارت کردن اموالم بود[5]... باز از جمله کارهایی که کرد و بر پست‎فطرتی و دنائت خود افزود؛ این که برای فرو نشاندن هیجان احساسات عمومی، من و هواخواهانم را که فقط از روی غیرت دینی در مقام مدافعه از کشور و حقوق رعیب برآمده بودیم به طایفه بابیها نسبت داد. هم‎چنان که زبان بریده، ابتدا شهرت داد که من ختنه نشده‎ام! وا اسلاما! این ناتوانی چیست؟ چگونه ممکن است دزد بی‎سرو پا و فرومایه‎ای، مسلمین و کشور اسلامی را به اندک بهایی بفروشد... چون از شما دور هستم مفصلاً شکایت نمی‎کنم. و چون مجتهد عالم حاجی سید علی اکبر عازم بصره بود به من گفت نامه‎ای به رئیس مذهب بنویسم و این مفاسد را متذکر شوم. من هم گفته او را پذیرفتم، این نامه را می‎نویسم و می‎دانم، خدا به دست تو گشایشی خواهد کرد. والسلام...»[6] جمال‎الدین الحسینی
این بود نامه سید جمال‎الدین ـ با اندکی تلخیص ـ به مرجع عالیقدر جهان تشیع آیةالله العظمی میرزای شیرازی در رابطه با قضیه تحریم تنباکو که از سوی این مرجع عالیقدر صادر شد.
اما نکته قابل توجه این که، به نقل از آیةالله حاج شیخ مرتضی حائری از آیةالله سید محمد فشارکی و او از آیةالله العظمی میرزای شیرازی؛ فتوای تحریم تنباکو با اجازه امام زمان (عج) بوده و قبل از نامه سید جمال الدین صادر شده بود. لکن سید جمال‎الدین از این موضوع بی‎خبر بوده است.[7]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. سیمای یک مجاهد، سید فخرالدین فال اسیری، ص 67 ـ 80.
2. اعترافات، عطائی اصفهانی.

----------------------------------------
[1] . رجبی، محمد حسن، علمای مجاهد ، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1382 ش، ص 47.
[2] . زنجانی، شیخ رضا، تحریم تنباکو، نمایشگاه دائمی کتاب، چاپ اول، 1365 ش، ص 75 ـ 77 و جمالی، سیروس، زندگی و مبارزات سید جمال‎الدین اسد‎آبادی ، تهران، مؤسسه مطبوعاتی عطائی، 1358 ش ، ص91.
[3] . شیخ رضا زنجانی، پیشین، ص 78.
[4] . شیخ رضا زنجانی، پیشین، ص 80.
[5] . زنجانی، شیخ رضا ، پیشین، ص 82؛ و عطائی اصفهانی، اعترافات، قم، انتشارات حضرت عباس ـ‌ علیه السّلام ـ ، چاپ اول، 1383 ش، ص 127.
[6] . زنجانی، شیخ رضا ، پیشین، ص 83.
[7] . ، عطائی اصفهانی ، پیشین، ص 129.

مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات